Działalność katechetyczna żeńskich zgromadzeń zakonnych w polityce oświatowej władz komunistycznych
Słowa kluczowe:
żeńskie zgromadzenia zakonneAbstrakt
W systemie oświaty i wychowania Polski Ludowej nie było miejsca dla osób konsekrowanych, czego dowiodła ich eliminacja. Zgromadzenia zakonne, zwłaszcza żeńskie, angażujące się w katechizację, postrzegane były jako narzędzie Episkopatu -niebezpiecznie skuteczne w klerykalizowaniu społeczeństwa. Próba prawnego i faktycznego odsunięcia osób konsekrowanych od religijnego wychowania dzieci i młodzieży, mimo zagrożenia sankcjami karnymi, zakończyła się jednak absolutnym fiaskiem resortu oświaty i władz partyjno-rządowych, które pod naciskiem Kościoła -domagającego się właściwego miejsca dla religii -zmuszone były zaakceptować zakonne habity w przestrzeni edukacji religijnej.
Bibliografia
AAN M. Ośw. GMWP, sygn. 8666, Działalność, organizacja, stan liczbowy punktów katechetycznych – sprawozdania Kuratoriów Okręgów Szkolnych w l. 1961-1962, Pismo Kuratorium Okręgu Szkolnego w Łodzi do dyrektora Departamentu Szkół Ogólnokształcących Ministerstwa Oświaty, dn. 19 października 1961 r., k. 44-46.
AAN M. Ośw., GMWP, sygn. 8667, J. Sztachelski, pełnomocnik Rządu do Spraw Stosunków z Kościołem, Pismo do ks. bp. Z. Choromańskiego, sekretarza Episkopatu, Warszawa dn. 5 września 1958 r., (odpis).
AAN M. Ośw., GMWP, sygn. 8667, s. J. Kowalik, Odwołanie do Ministerstwa Oświaty, Czarnowąsy, dn. 5 września 1958 r. 84
AAN M. Ośw., GMWP, sygn. 8667, s. M. Sygnatowicz, Odwołanie do Ministra Oświaty, Bobrek k. Oświęcimia, dn. 5 września 1958 r., k. 65.
AAN M. Ośw., sygn. 8666, GMWP, Meldunek Kuratorium Okręgu Szkolnego Gdańskiego do Ministerstwa Oświaty o realizacji zarządzenia Ministra Oświaty w sprawie rejestracji punktów katechetycznych wg stanu z dnia 25 września 1961 r., k. 41.
AAN M. Ośw., sygn. 8666, GMWP, Pismo Kuratorium Okręgu Szkolnego w Łodzi do dyrektora Departamentu Szkół Ogólnokształcących Ministerstwa Oświaty z dn. 19 października 1961 r., k. 44-46.
AAN M. Ośw., sygn. 8666, GMWP, Pismo z Ministerstwa Oświaty z dn. 16 października 1961 r., dot. punktów katechetycznych, k. 1.
AAN M. Ośw., sygn. 8666, GMWP, Sprawozdanie Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego dla Ministerstwa Oświaty z przeprowadzonej rejestracji punktów katechetycznych z dn. 2 października 1961 r., k. 167.
AAN M. Ośw., sygn. 8667, Gabinet Ministra, Wydział Prezydialny, Zakonni nauczyciele religii – zezwolenia, zażalenia, korespondencja 1958, A. Merker, wicedyrektor Gabinetu Ministra Oświaty, Pismo do s. H. Niepsuj z Chełmu Lubelskiego, Warszawa, dn. 15 września 1958 r., k. 171.
AAN Ministerstwo Oświaty, Gabinet Ministra Wydział Prezydialny (dalej: M. Ośw., GMWP), sygn. 8667.
AAN UdSW, sygn. 133/12, Notatka w sprawie ożywienia kontaktów z duchowieństwem, Informacje o stanie i działalności zakonów i zgromadzeń zakonnych na terenie województwa i m. Poznania w latach
AAN UdSW, sygn. 133/12, Zadania do pracy z zakonami, k. 3-4.
AAN UdSW, sygn. 133/14, Notatka informacyjna dotycząca działalności zakonów w Polsce, Warszawa, dn. 18 czerwca 1959 r., k. 3.
AAN UdSW, sygn. 133/315, Sprawozdanie z przeprowadzonej wizytacji w dn. 5 grudnia 1972 r. domu zakonnego Zgromadzenia Sióstr Urszulanek w Krakowie, k. 12-15.
AAN UdSW, sygn. 142/1, Informacje o aktualnej sytuacji i zadaniach w pracy z zakonami, 1974 r., k. 137.
AAN UdSW, sygn. 142/1, Plan pracy na IV kwartał 1974 r., k. 4.
AAN UdSW, sygn. 23/240, K. Leśniewski, kierownik WdSW, Pismo do Urzędu do Spraw Wyznań, Warszawa dn. 24 września 1955 r., k. 10-11.
AAN UdSW, sygn. 23/240, L. Piotrkowski, kierownik WdSW WRN, Pismo do Urzędu do Spraw Wyznań, Gdańsk, 27 września 1955 r., Warszawa.
AAN UdSW, sygn. 23/240, Pismo WdSW PWRN w Rzeszowie do UdSW w Warszawie, Rzeszów, dn. 18 października 1955 r., k. 14.
AAN UdSW, sygn. 23/240, Sprawa punktów katechetycznych, Pismo kierownika Wydziału do Spraw Wyznań PWRN w Warszawie do A. Lisika, wicedyrektora UdSW, Warszawa, dn. 24 września 1955 r., k. 10-11.
AAN UdSW, sygn. 23/240, W. Noiński, Notatka informacyjna, Warszawa, dn. 8 września 1955, k. 1-2.
AAN UdSW, sygn. 74/45, bp Z. Choromański, Pismo do ministra J. Sztachelskiego, Warszawa, dn. 8 września 1958 r.
AIP, Wyszyński S., Przemówienia do zakonnic, t. 1, 1956-1960, Do Matek Konsultorek i Sióstr Referentek Diecezjalnych, Warszawa, dn. 22 sierpnia 1958 r. (tekst nieautoryzowany).
Archiwum Instytutu Prymasowskiego, S. Wyszyński, Przemówienia do zakonnic 1956-1960, t. 1, Do przełożonych zgromadzeń zakonnych żeńskich Archidiecezji Warszawskie z dn. 24 grudnia 1958 r., Warszawa (tekst nieautoryzowany).
Archiwum Prowincjalne Służebniczek Katowice, sygn. s. C. Zarząd Prowincji VI Sekretariat Prymasa Polski VI Wydział Spraw Zakonnych, 1. Korespondencja (ogólnie) od 1972-1985, Ankieta za lata 1949-1984.
Archiwum Prymasa Polski, Konsulta Wyższych Przełożonych Żeńskich Zgromadzeń Zakonnych, Wykaz dzieł prowadzonych przez zgromadzenia zakonne żeńskie w Polsce. Stan na 1 stycznia 1957 r.,b.p.
Chamiec A., Śmigiel K., Zgromadzenie Najświętszego Serca Jezusa (Sacre Cour),w: Żeńskie zgromadzenia zakonne w Polsce 1939-1947..., t. 15, Lublin 2001.
Ciecieląg P., Łysoń P., Sadłoń W., Zdaniewicz W., Kościół katolicki w Polsce 1991-2011. Rocznik statystyczny, Warszawa 2014.
Doppke J., Katechizacja w Polsce 1945-1990, Pelplin 1998.
Dz. U. 1952 nr 33 poz. 232, Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r.
Dz. U. 1953 Nr 10, poz. 32, Dekret o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych, z dn. 9 lutego 1953 r.
Dz. U. Nr 32 poz. 158, Ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowania z dn. 15 lipca 1961 r.
Dz. Urz. M. Ośw., 1981, Nr 10, poz. 76.
Dz. Urz. Min. Ośw. 1945 nr 4, poz. 184, Okólnik Ministra Oświaty nr 50 w sprawie nauki szkolnej religii z dn. 13 września 1945 r.
Dz. Urz. Min. Ośw. 1958, Nr 9, poz. 121, Zarządzenie Ministra Oświaty w sprawie nauczycieli religii, 4 sierpnia 1958 r.
Dz. Urz. Min. Ośw. 1958, Nr 9, poz. 123, Okólnik nr 26 w sprawie przestrzegania zasad świeckości szkoły,4 sierpnia 1958 r.
Dz. Urz. Min. Ośw. Nr 10, poz. 124, Zarządzenie w sprawie prowadzenia punktów katechetycznych, z dn. 19 sierpnia 1961 r.
Dz. Urz. Min. Ośw. Nr 13, poz. 177, Instrukcja Ministra Oświaty dotycząca trybu realizacji zarządzenia Ministra Oświaty z dnia 19 sierpnia 1961 r. w sprawie prowadzenia punktów katechetycznych, z dn. 21 listopada 1961 r
Fudali S., Zgromadzenie Sług Jezusa,w: Żeńskie zgromadzenia zakonne...,t. 5, Lublin 1989.
Gołąbek W., Zgromadzenie Sióstr Szkolnych De Notre Dame. Prowincja polska, w: Żeńskie zgromadzenia zakonne..., t. 15.
Hlond A., Wielkopostny List Pasterski Episkopatu Polski o panowanie Ducha Bożego w Polsce, w: P. Libera, A. Rybicki, S. Łącki(red.), Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945-2000, t. 1.
Jarosz D., Główne kierunki działalności państwa w zakresie stalinizacji wychowania dzieci w Polsce w latach 1948-1956, Mazowieckie Studia Humanistyczne nr 2, 1998.
Kaczmarek E., Dlaczego przeszkadzały? Polityka władz partyjno-rządowych wobec żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce w latach 1945-1956.
Kotowska A., Szarska C., Urszulanki Unii Rzymskiej. Prowincja Polska Zakonu Św. Urszuli, w: K. Dębowska, J. Kłoczowski i in. (red.), Żeńskie zgromadzenia zakonne w Polsce 1939-1947, t. 12, Lublin 1998.
Łączka A., Wspomnienia o współpracy międzyzakonnej zgromadzeń zakonnych żeńskich w Polsce po II wojnie światowej do 1960 r., t. 1, Warszawa 1984.
Łoziński B., Leksykon zakonów w Polsce. Informator o życiu konsekrowanym, Warszawa 1998.
Memoriał Episkopatu Polski do Prezydenta Krajowej Rady Narodowej B. Bieruta w sprawie normalizacji stosunków Kościoła i państwa z 15 września 1946 r., w: P. Raina, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-59, t. 1, Poznań 1994.
Mezglewski A., Nauczanie religii w Polsce Ludowej, w: A. Mezglewski, W. Janiga (red.), Studia z prawa wyznaniowego, Lublin 2002.
Mezglewski A., Polski model edukacji religijnej w szkołach publicznych. Aspekty prawne, Lublin 2009.
Mezglewski A., Prawne i faktyczne formy dyskryminacji zgromadzeń zakonnych.
Mezglewski A., Prawne i faktyczne formy dyskryminacji zgromadzeń zakonnych w okresie Polski Ludowej w dziedzinie oświaty, w: A. Mirek (red.), Zakony żeńskie w PRL. Prawo instrumentem walki władz komunistycznych z Kościołem i zakonami w Polsce, Lublin 2009.
Mirek A., Atlas żeńskiego ruchu zakonnego na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Lublin 2007.
Mirek A., Siostry zakonne w obozach pracy w PRL w latach 1954-1956, Lublin 2009.
Misiaszek K., Koncepcja nauczania religii katolickiej w publicznej szkole polskiej. Próba oceny, Warszawa 2010.
Mojak R., Problematyka prawna wolności sumienia i wyznania w Polsce Ludowej, Warszawa 1989.
Osiński Z., Ideologia w obowiązkach nauczycieli szkół podstawowych w Polsce w latach 1944-1956, w: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, vol. LII/LIII 1997/19998.
Pamiętniki do historii Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najśw. Maryi Panny z Domu Macierzystego w Porębie G/Śl., t. 3, Wrocław 1985, s. 153 (mps dostępny w Archiwum Domu Generalnego SS. Służebniczek NMP NP Śląskich).
Pankowska W., Bazyluczk Z., Zgromadzenie Córek Maryi Wspomożycielki w latach 1939-1947, w: Żeńskie zgromadzenia zakonne...,t. 8, Lublin 1995.
Pismo bp. Z. Choromańskiego, sekretarza Episkopatu do A. Bidy, dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dn. 4 lipca 1950 r., w: H. Konopka, 17 lat nauczania religii w Polsce Ludowej. Wybór dokumentów, Białystok 1998.
Porozumienie między przedstawicielami Rządu RP i Episkopatu Polskiego z dn. 14 kwietnia 1950 r., w: M. Fąka (red.), Państwowe prawo wyznaniowe.
Ryba M., Komunizm w szkole, http://cywilizacja.ien.pl/?id=505#_ftn2 (7 maja 2014).
Strzałkowska Ł., Podanie do Ministerstwa Oświaty o zezwolenie na kontynuowanie pracy katechetycznej, Ełk, dn. 30 sierpnia 1958 r., k. 61.
Szuba L., Polityka oświatowa państwa polskiego w latach 1944-1956, Lublin 2002.
Świdwiński S., Ogólnopolski Zjazd Oświatowy w Łodzi: 18-22 czerwca 1945, Warszawa 1945.
Uchwała Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z dn. 12 września 1945 r. w sprawie konkordatu, w: M. Fąka (red.), Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa 1977.
Walencik D., Nieruchomości Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918-2012. Regulacje prawne – nacjonalizacja – rewincykacja, Katowice 2013.
Wesołowska Z., Zgromadzenie Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, w: Żeńskie zgromadzenia zakonne...,t. 13, Lublin 1999.
Żaryn J., Polityka oświatowa komunistów w latach 1944-1948, w: B. Otwinowska, J. Żaryn (red.), Polacy wobec przemocy 1944-1956, Warszawa 1996.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2014 Zeszyty Formacji Katechetów
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
